Rechten en plichten van werkgever en medewerkers
In veel juridische kwesties komt het neer op de vraag welke belangen zwaarder wegen: in het geval van corona hebben medewerkers rechten die beschermd moeten worden (privacy en gezondheid), maar hebben werkgevers aan de andere kant de plicht om te zorgen voor een veilige werkomgeving.
Rechten
Laten we eerst stilstaan bij rechten van medewerkers. Er zijn namelijk twee soorten rechten die met name van belang zijn bij dit onderwerp. Ten eerste zijn er de grondrechten. Zo is er bijvoorbeeld het recht op onaantastbaarheid van het lichaam en het recht op vrijheid van godsdienst. Dit zijn fundamentele grondrechten waar in principe geen inbreuk op mag worden gemaakt door de werkgever.
Daarnaast bestaat er de privacywetgeving: de AVG. Ook hier kunnen medewerkers rechten aan ontlenen. Zo is het in beginsel niet toegestaan om gezondheidsgegevens te verwerken. Zelfs niet met toestemming van de medewerker, aldus de Autoriteit Persoonsgegevens (AP). De AP stelt namelijk dat vanwege de relatie tussen werkgever en medewerker, en dan met name de afhankelijke positie van de medewerker, een medewerker zich namelijk verplicht kan voelen toestemming te geven.
Verplichtingen
Aan de andere kant is er de verplichting voor de werkgever om te zorgen voor een veilige werkomgeving. Zo is een werkgever op basis van het Arbeidsomstandighedenbesluit verplicht om maatregelen te nemen om coronabesmetting op de werkvloer te voorkomen. Dit is een vergaande inspanningsverplichting en de werkgever moet dus zeker maatregelen nemen. Maar: een werkgever kan, vanwege grondrechten en privacy van de medewerker, geen verplichting tot testen of vaccinatie instellen. Er zijn uitzonderingen waarin dit in uiterste gevallen wel kan, bijvoorbeeld op een IC-afdeling van een ziekenhuis. Deze mogelijkheden zijn echter zó beperkt dat we dit in dit artikel buiten beschouwing laten.
Toch lezen we veel in het nieuws dat werkgevers testen aanbieden aan medewerkers. Hoe dit gedaan wordt en wat daarbij de vereisten zijn, zetten we graag voor je uiteen.
Testen
Waar testen via de GGD lange tijd de enige mogelijkheid was, zijn er nu andere opties bijgekomen voor werkgevers. Twee belangrijke ontwikkelingen zijn het aanbieden van testen door de werkgever op locatie en testen die werknemers zelf kunnen doen. In eerste instantie lijkt dit een mooie oplossing voor de werkgever om een veilige werkomgeving te creëren, echter zitten hier belangrijke voorwaarden aan.
Want testen mag dan niet verplicht worden gesteld, er zijn nog wel mogelijkheden om preventief te testen. Uitgangspunt blijft natuurlijk wel wie het kan, werkt thuis. Voor veel werkgevers is deze mogelijkheid er niet, en dan kunnen deze opties uitkomst bieden. Het advies is om 2 keer per week preventief te testen wanneer thuiswerken onmogelijk is.
Preventief testen heeft richtlijnen waar je je als werkgever aan moet houden. De belangrijkste:
- Er moet gehandeld worden in lijn met de meest recente en toepasselijke wet- en regelgeving. Met betrekking tot testen stelt het RIVM-richtlijnen op die je wordt geacht te kennen. Je vindt hem hier.
- Als je gebruikt maakt van een (bedrijf)arts of arbodienst, is de arts verbonden aan de testaanbieder medisch eindverantwoordelijk voor uitvoering van de testen. Dit houdt onder andere in: de melding aan de GGD van een positieve testuitslag en nazorg aan medewerkers die een positieve uitslag gehad hebben.
- De test is altijd op basis van vrijwilligheid. Bovendien mogen er ook geen consequenties of sancties aan verbonden worden als de medewerker geen test wil ondergaan. De mogelijkheid tot het opschorten van loon als een medewerker zich niet laat testen en daardoor toegang tot de werkvloer geweigerd wordt, bestaat dus niet.
- Je mag als werkgever nooit medische gegevens van medewerkers opvragen bij de bedrijfsarts.
Eigen teststraat op locatie
Het oprichten van een eigen teststraat op locatie vergt voorbereiding en werk, maar is een goede optie. Er moet altijd een (bedrijfs)arts inhoudelijk betrokken zijn bij de test, die bovendien onafhankelijk is van werkgever en medewerker. Deze dient medisch toezicht te houden op de testen. Dit betekent echter niet dat er altijd een arts op de testlocatie aanwezig moet zijn. De arts zorgt voor het goed afnemen van testen, het duiden van de testuitslag en het doorgeven van positief geteste personen naar de GGD. Via www.werkgeverstesten.nl kun je personeel inhuren om testen op locatie uit te voeren, alsook een toolkit voor het opzetten van een eigen testlocatie. Maar ook partijen zoals Randstad, Tempo Team en Yacht kunnen werkgevers voorzien van gekwalificeerd personeel om de testen uit te voeren.
Als je medewerkers met geen enkele mogelijkheid thuis kunnen werken én zich op de werkvloer bevinden in werksituaties waar 1,5 meter onderlinge afstand moeilijk te hanteren is, kan er bovendien een vergoeding worden aangevraagd voor de test door de (bedrijfs)arts of arbodienst die de testen uitvoert. Dit gaat echter wel om preventieve testen: afgenomen testen bij medewerkers met klachten of die in aanraking zijn gekomen met besmette personen, worden niet vergoed. Voor de kosten van de (bedrijfsarts)/Arbodienst kun je een vergoeding krijgen. De vergoeding bedraagt €20 exclusief BTW per afgenomen test. Deze regeling loopt tot en met 31 mei dit jaar, en wordt mogelijk verlengd met een maand.
Het aanbieden van zelftesten
Je kan als werkgever ook zelftesten aanbieden aan je medewerkers. Dit kan thuis, maar ook op locatie. Ook dit is uiteraard altijd op basis van vrijwilligheid en zonder consequenties of sancties. Een preventieve zelftest aanbieden mag wel worden gestimuleerd als werkgever. Dit kan je als werkgever ook helpen om een veilige werkomgeving te stimuleren voor je medewerkers.
Let wel op dat in de volgende gevallen je medewerkers geen zelftest moet laten afnemen, maar ze beter een afspraak kan laten maken bij een GGD-testlocatie:
- De medewerker heeft coronaklachten
- De medewerker heeft contact gehad met iemand die besmet is met corona
- De medewerker is in een risicogebied geweest in de afgelopen 10 dagen
Dit heeft te maken met het feit dat een GGD-test veel nauwkeuriger is dan een zelftest.
Een preventieve zelftest is dan wel minder nauwkeurig, toch is het een goed middel om te zetten om een veilige en gezonde werkomgeving te creëren als werkgever.
Er zijn verschillende mogelijkheden:
- De test kan plaatsvinden onder supervisie van een geregistreerde (bedrijfs)arts of arbodienst, of je kunt deze uitbesteden aan een commerciële partij. In dit geval is de arts eindverantwoordelijk en moet voldoen aan dezelfde vereisten als wanneer een eigen testlocatie wordt opgezet, zoals hierboven besproken. In dit geval kan de arts ook aanspraak maken op een financiële vergoeding.
- De test kan ook worden afgenomen onder begeleiding. Dit kan ook een getrainde vrijwilliger zijn. Bij deze variant is de medewerker zelf verantwoordelijk. Er kan dan ook geen aanspraak worden gemaakt op een financiële vergoeding.
- De test kan gedaan worden vanuit huis. De test kan dan geheel zelf worden uitgevoerd, zonder supervisie of begeleiding. De verantwoordelijkheid ligt ook hier bij de medewerker zelf en er kan geen aanspraak worden gemaakt op een financiële vergoeding.
Let wel op dat als een medewerker deze test vrijwillig ondergaat, je als werkgever geen recht hebt op inzage in de resultaten. Vaak zullen medewerkers deze resultaten vrijwillig en op eigen initiatief wel delen. Als de test onder verantwoordelijkheid van een (bedrijfs)arts is gedaan, moet deze wel een positieve uitslag doorgeven aan de GGD. De arts kan dan wel verklaren aan de werkgever dat de medewerker arbeidsongeschikt is, zonder specifiek aan te geven dat het gaat om een positieve coronatest.
Vaccineren
Naast het aanbieden van testen is vaccineren ook een actueel onderwerp waar veel vragen over komen. Met name de vraag of medewerkers verplicht mogen worden om zich te laten vaccineren wordt daarbij vaak gesteld. Het antwoord hierop is, net zoals bij het onderwerp testen, negatief. Een werkgever mag een medewerker niet verplichten zich te laten vaccineren. Er is nog geen wettelijke vaccinatieplicht en de medewerkers hebben grondrechten waar niet zomaar inbreuk op gemaakt mag worden.
Wat wél mag, is het stimuleren en adviseren over vaccineren. Op basis van het Arbeidsomstandighedenbesluit ben je zelfs verplicht om een veilige werkomgeving te stimuleren, iets wat met vaccineren onder andere bereikt kan worden.
Mag je een medewerker toegang tot de werkvloer ontzeggen als hij zich niet laat vaccineren? Ook hier is het antwoord ‘nee’. Dit klinkt misschien tegenstrijdig, omdat bij bijvoorbeeld testevenementen wel een negatieve test of straks een vaccinatiebewijs kan worden gevraagd om toegang te krijgen. Op de werkvloer mag dit echter niet, omdat de medewerker afhankelijk is van de werkgever en deze ongelijke verhouding dan toch voor de medewerker kan voelen als een verplichting tot vaccinatie.
Als hierdoor echter een onveilige werkomgeving gecreëerd wordt, denk aan bijvoorbeeld een ziekenhuis, dan moet je als werkgever op zoek gaan om de medewerker te herplaatsen in een andere functie waarin hij geen gevaar vormt op de werkvloer. Ook dien je mogelijkheden te onderzoeken om op een andere manier een veilige werkomgeving te creëren. Denk aan het toezicht houden om 1,5 meter afstand en eventueel het plaatsen van spatschermen. Als ook dit niet mogelijk is, zou de situatie in uiterste gevallen tot ontslag kunnen leiden. Hier is echter nog geen rechtspraak over en dus is het nog moeilijk in te schatten hoe een rechter hierover oordeelt.
Wat als een medewerker ziek wordt?
Naast de specifieke onderwerpen testen en vaccinatie, zijn er ook veel vragen over loondoorbetaling als een medewerker corona heeft, of hoe te handelen als gezinsleden corona hebben.
Uitganspunt is dat de werkgever het loon doorbetaalt bij ziekte. De enige uitzondering waarop een werkgever dit niet hoeft te doen, is als de ziekte opzettelijk is veroorzaakt door de medewerker. Als een medewerker corona krijgt en zich niet heeft laten vaccineren, betekent dit niet dat de medewerker opzettelijk corona heeft gekregen. De keuze om niet te laten vaccineren, betekent namelijk niet dat een medewerker opzettelijk corona heeft gekregen. Als werkgever ben je verplicht om in dit geval het loon door te betalen tijdens de ziekte van de medewerker.
Als een gezinslid van de medewerker ziek wordt, moeten volgens de richtlijnen alle gezinsleden in quarantaine. Als een medewerker thuis kan werken, moet hij dit doen. Is thuiswerken niet mogelijk, dan heeft de medewerker toch recht op loon gedurende de quarantaine.
Ook zijn er de gevallen waarin een hele schoolklas in quarantaine moet na een besmetting in de klas. Een kind moet dan verplicht thuisblijven, en kan zich op de vijfde dag laten testen. Er moet 1,5 meter afstand worden gehouden met de rest van het gezin. Als die test negatief is, dan mag het kind weer naar buiten en naar school. Als deze test positief is, dan moet het héle gezin thuisblijven. In dat geval is er dus een coronabesmetting in huis en heeft de medewerker die niet thuis kan werken en in quarantaine moet, dus recht op loondoorbetaling.
Toch zijn er uitzonderingen op het recht op loon tijdens verplichte quarantaine. Als een medewerker naar een risicogebied reist, ondanks het uitdrukkelijke advies van de werkgever om niet te gaan, en na thuiskomst verplicht in quarantaine moet, dan hoeft de werkgever in de meeste gevallen geen loon door te betalen voor die periode.
Wij realiseren ons dat veel wet- en regelgeving rondom dit thema nog in ontwikkeling is. Dit kan dan ook nog bijna dagelijks wijzigen en zullen wij de komende periode goed in de gaten houden. Voor vragen om welke maatregelen te treffen in uw situatie kunt u uiteraard bij ons voor advies terecht. Vraag uw dpo2 regisseur, bel of mail ons als u vragen hebt.
Hoe houd je je medewerkers vitaal en betrokken? Welke lessen hebben we geleerd over vitaliteit in coronatijd? In de whitepaper Vitaliteit in coronatijd, zetten we onze belangrijkste bevindingen op een rij en geven we praktische tips hoe je medewerkers nu en in de toekomst fit, vitaal en betrokken houdt. Het antwoord op deze vragen lees je in de whitepaper Vitalteit in Coronatijd.